ส่วนถ้ำหลวงนั้น นับว่าเป็นถ้ำที่ยาวที่สุดเป็นอันดับ4ของเมืองไทย โดยมีหลายตำนานที่เล่าขานประวัติของถ้ำนี้ ว่า ณ เมืองเชียงรุ้งสิบสองปันนา มีราชธิดาองค์หนึ่ง แอบรักกับชายเลี้ยงม้า ซึ่งผิดกฏตามโบราณราชประเพณี ทั้งสองได้แอบรักกันมาจนกระทั่ง พระราชธิดาเกิดตั้งครรภ์ เห็นจะปิดความไว้ไม่ได้อีกต่อไป จึงหลบหนีตามกันมา พระราชบิดารู้ก็ส่งทหารไล่ติดตาม
กองทหารตามทัน เห็นชายเลี้ยงม้าในป่า ก็รุมฆ่าตายอยู่กับที่ ฝ่ายพระราชธิดาเห็นกองทหารของพระราชบิดาออกมาจากชายป่า เข้าล้อมพระราชธิดาไว้ แล้วทูลเชิญกลับไปยังนครเชียงรุ้ง พระราชธิดาตระหนกตกใจสังหรณ์ว่าชายคนรักจะเป็นอันตรายเสียแล้ว แต่ก็ยังแข็งใจตรัสถามทหารว่าเห็นชายหนุ่มหรือไม่ ทหารก็ทูลตอบว่า ได้ฆ่าตายแล้ว
